Zobacz drzewo genealogiczne Piastów

Leszek Biały

Urodził się około 1186-1187roku, zmarł 24 listopada 1227 roku.
Po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego do tronu w Krakowie rościł sobie prawo Mieszko Stary ale możni obrali następcą syna Kazimierza, Leszka zwanego Białym. Niestety Mieszko Stary sprzymierzony z Bolesławem Wysokim i Mieszkiem Plątonogim, książętami śląskimi i ruszył na Kraków. Do bitwy i to niezwykle krwawej doszło 13 września 1195 roku nad Mozgawą. Bitwa z obrońcami Krakowa posiłkowanymi przez Rusinów została nie rozstrzygnięta. Zginął w tej bitwie syn Mieszka Starego Bolesław a sam Mieszko wycofał się do Wielkopolski.

W imieniu nieletniego Leszka władzę sprawowała jego matka Helena, wojewoda Mikołaj i biskup Pełka.

Mieszko Stary przekonał się, że siłą władzy nie zdobędzie i należy próbować osiągnąć swój cel na drodze dyplomatycznej. Helena i jej otoczenie byli niezadowoleni z rządów Mikołaja i biskupa Pełki. Skorzystała więc skwapliwie z propozycji Mieszka Starego i w zamian za zwrot Kujaw oraz za pasowanie Leszka na rycerza i wyznaczenie go następcą wielkopolskiego księcia oddała Mieszkowi Kraków.

Po śmierci Mieszka w 1202 roku Leszek Biały miał 15 lat i wojewoda Mikołaj postawił Leszkowi warunek: usunąć i wygnać wojewodę sandomierskiego, Goworka, głównego przeciwnika Mikołaja. Mimo, iż Goworek gotów był dla swego księcia ponieść ofiarę i udać się na wygnanie, Leszek zdecydowanie odrzucił żądanie panów krakowskich mówiąc: „ z dala niech będzie od księcia Wszelkiego rodzaju frymarczenie. Z dala niech będzie nieuczciwe kupczenie uczciwymi”.

Szlachetny czyn młodego księcia zawierał również i głębsze podłoże. Po raz pierwszy w dziejach Polski elekcja władcy miała zależeć od spełnienia umowy zawartej między elektem a jego wyborcami.

Po odmowie Leszka Białego spełnienia warunków możnych krakowskich, zwrócili się oni do jedynego żyjącego syna Mieszka Starego, Władysława Laskonogiego. Ten, „okazując wszystkim życzliwość i hojnie rozdając dary” objął tron krakowski ale tylko na kilka miesięcy. Jeszcze w tym samym roku 1202 zmarł wojewoda Mikołaj i wygnano Władysława Laskonogiego, a na jego miejsce ponownie zaproszono Leszka Białego. Tym razem nie postawiono mu żadnych warunków, ale Leszek mianował Goworka tylko kasztelanem krakowskim. Prawdopodobnie od tego czasu urząd kasztelana stał się ważniejszy od stanowiska wojewody.

Oprócz Leszka Białego i Władysława Laskonogiego do tronu krakowskiego pretendował również syn Wygnańca Mieszko Plątonogi, książę raciborsko- opolski. Po śmierci w 1201 roku Bolesława Wysokiego księstwo wrocławskie dostało się jego synowi Henrykowi Brodatemu. Mieszko Plątonogi zajął opolszczyznę, którą po śmierci Jarosława, Bolesław przekazał synowi. Walka z Henrykiem uniemożliwiła Mieszkowi aktywne wystąpienie o tron krakowski. Dopiero w 1210 roku po wydaniu przez papieża Innocentego III zalecającej episkopatowi polskiemu przestrzeganie statutu Bolesława Krzywoustego. W końcu 1210 roku senior dynastii, Mieszko Plątonogi zajął Kraków. Niestety dnia 16 maja 1211 roku Mieszko Plątonogi zmarł w Krakowie. Księstwo raciborsko –opolskie przypadło jego synowi Kazimierzowi. Do Krakowa wrócił Leszek Biały.

Na IV soborze laterańskim wezwano władców chrześcijańskich państw europejskich na krucjatę. Z polskich książąt tylko Kazimierz opolski wyruszył razem z królem węgierskim, Andrzejem do Ziemi Świętej.

W Wielkopolsce między księciem Władysławem Laskonogim a jego bratankiem Odonicem trwał już od kilku lat spór o dzielnicę należną dla Odonica. W 1217 roku Władysław usunął Odonica z Wielkopolski. W tymże 1217 roku zostało zawarte porozumienie między trzema książętami: Henrykiem Brodatym, księciem śląskim, Leszkiem Białym i Władysławem Laskonogim. Okres jaki nastąpił po 1217 roku kronikarz wielkopolski określił jako erę pokoju. „Ucichło na kilka lat królestwo używając błogiego, tak upragnionego pokoju”.

Książę Leszek Biały, oprócz aktywności na kierunku pomorskim i pruskim, kontynuował politykę ekspansji na ziemie leżące na wschód od Polski. Już jako młody chłopak wziął udział w wyprawie polskiego rycerstwa na Ruś Halicką. W kilka lat później, osadzony przez Polaków na tronie włodzimiersko-halickim książę Roman, z niejasnych powodów ruszył na Polskę. Wojska Leszka Białego i jego brata Konrada Mazowieckiego zastąpiły Rusinom drogę pod Zawichostem i prawie całkowicie ich rozbili. Zginął książę Roman a wobec małoletniości jego synów Ruś Halicka przeżyła okres wewnętrznych konfliktów i walk. Pozwoliło to do mieszania się we wnętrzne sprawy Halicza ościennym państwom. Polskie plany podporządkowania sobie Rusi Halickiej spotkały się z konkurencją ze strony Węgier. Po kilkunastu latach walki Leszka Białego o podporządkowanie sobie Rusi Halicko-Włodzimierskiej polityka ksiecia doznała klęski.

Tymczasem wygnany z Wielkopolski Odonic wędrował po Europie, bezskutecznie zabiegając o pmoc. Ostatecznie przygarnął Odonica ambitny książę Pomorza Gdanskiego, Świętopełk, który czuł się równy Piastom i dążył do całkowitego uniezależnienia się od Polski. W 1219 roku Odonic poślubił siostrę Świętopełka i przy jego pomocy opanował gród nadnotecki, Ujście. Wielokrotne napaści na Wielkopolskę doprowadziły do zdobycia przez Pomorzan innych grodów i ziem. Książę wielkopolski Władysław Laskonogi zwrócił się o pomoc do swych sprzymierzeńców.

Wydawało się, że istnieje możliwość pogodzenia się Władysława Laskonogiego z Odonicem, gdy ten skłócił się z Świętopełkiem. Odonic zwrócił się do Leszka Białego z prośbą o pośredniczenie w jego sporze ze stryjem. W listopadzie 1227 roku zwołał Leszek zjazd książąt i biskupów do Gąsawy koło Żnina. Na wezwanie zgłosili się Henryk Brodaty, Konrad Mazowiecki i Odonic. Nie zgłosił się książę Wielkopolski Władysław Laskonogi. Jednym z tematów była sprawa wyprawy na Świętopełka, który, mimo zaproszenia na zjazd nie przybył. Jan Długosz, pisząc swą kronikę dwa wieki później sądził, że Leszek zamierzał w Gąsawie uwięzić Świętopełka i zmusić do uznania zwierzchności władców Polski nad Pomorzem Gdańskim. Świetopełk, jako „człowiek przezorny i niezwykle chytry” przeczuł plan Leszka i porozumiał się z Odonicem. Niektórzy historycy uważają, że zajęcie Nakła przez Świętopełka było podstępem Odonica i jego szwagra, zmierzającym do zwabienia przeciwników i ich likwidacji. Według Andrzeja Jureczko, nie wydaje się to prawdopodobne, a plan napadu na obradujących w Gąsawie książąt zrodził się już w czasie trwania zjazdu. Jego inicjatorem był prawdopodobnie Odonic, który jako uczestnik obrad mógł informować Świętopełka o tematyce obrad jak i o liczbie rycerzy chroniących książąt a także o dokładnym rozkładzie dnia.

Moment ataku Świętopełka na Gąsawę został wybrany na czas, gdy książęta spędzali czas w łaźni. Leszek Biały zdołał wybiec z łaźni, dopaść konia i uciec w kierunku Marcinkowa. Niestety dopadli go ludzie Świętopełka i zabili. Tak oto 24 listopada 1227 roku zginął pod Marcinkowem książę polski, Leszek Biały.

Niezależnie od osobistej tragedii syna Kazimierza Sprawiedliwego „zbrodnia Gąsawska” przyniosła Polsce negatywne skutki polityczne. Zabity książę był ostatnim władcą, którego pierwszeństwo uznawali pozostali książęta panujący w Polsce. Po jego śmierci przez cały wiek XIII każdy kolejny książę krakowski był tylko jednym z licznych władców dzielnicowych. Oprócz tego Pomorze Gdańskie odłączyło na ponad sześćdziesiąt lat od politycznych związków z dynastią piastowską.

Leszek Biały pozostawił po sobie owdowiałą żonę Grzymisławę, córkę Jarosława Włodzimierzowicza.

Z małżeństwa z Grzymisławą pozostało dwoje dzieci: Salomea urodzona w 1211 lub w 1212 roku, zmarła 17 listopada 1268 r. żona Kolomana (1208 – 1241) z dynastii Arpadów królewicza i króla halickiego(1215-1221), następnie klaryska w Zawichoście i Skale.
Bolesław V Wstydliwy urodzony 21 czerwca 1226 roku, zmarł 7 grudnia 1279 roku, książę krakowski (1243-1279).

Roman Grzybowski