Zobacz drzewo genealogiczne Piastów
Przemysł II był synem księcia poznańskiego Przemysła I i Elżbiety córki Henryka Pobożnego, a wnukiem Władysława Odonica. Urodził się w Poznaniu 14 października 1257 roku, cztery i pół miesiąca po śmierci ojca. Był więc pogrobowcem. W chwili narodzin został po ojcu władcą księstwa poznańskiego, ale opiekę nad nim jak i nad księstwem objęli stryj Bolesław Pobożny i jego żona, królewna węgierska Jolanta Helena. Matka księcia zmarła w Modrzu dnia 16 stycznia 1265 roku. Od tego momentu całkowitą opiekę nad Przemysłem sprawował stryj Bolesław Pobożny.
W 1272 roku piętnastoletni Przemysł II został nominalnym dowódcą wyprawy zbrojnej przeciwko Brandenburgii. Faktycznymi dowódcami byli wojewoda poznański Przedpełk i kasztelan kaliski Janko. Celem wyprawy było zdobycie grodu w Strzelcach Krajeńskich oraz wdrożenie młodego księcia do poznania i stosowania sztuki wojennej. Wyprawa ta, według informacji podanych w Kronice wielkopolskiej, powiodła się. Strzelce Krajeńskie po krótkiej ale niezwykle zaciętej walce zostały zdobyte. Według Kroniki wielkopolskiej po zdobyciu grodu z Polecenia Przemysła II miało dojść do rzezi obrońców. Nieliczni obrońcy zdołali ocalić życie tylko dzięki rycerzom towarzyszącym księciu. Po zdobyciu Strzelec Krajeńskich część rycerzy wielkopolskich udała się do domów a książę otrzymał wiadomość, że w Drzeniu (Drezdenku) przebywa tylko kilku niemieckich rycerzy. Przemysł II, mimo tego, że ma tylko część sił, zdecydował się na atak. Załoga grodu, obawiając się losu załogi w Strzelcach Krajeńskich, poddała się w zamian za możliwość swobodnego wyjścia. Po obsadzeniu zdobytego grodu wierną sobie i stryjowi załogą książę wrócił triumfalnie do domu.
W tym samym 1272 roku doszło do zawarcia sojuszu z księciem Pomorza Gdańskiego Mściwojem II, który obiecał margrabiom brandenburskim ziemię gdańską w zamian za pomoc w walce z pozostałą rodziną. Prawdopodobnie chodziło o zwierzchność lenną ale Brandenburczycy już w 1271 roku zajęli Gdańsk i kilka grodów. Siły Mściwoja były za słabe aby usunąć agresorów. Pomocy udzielił Bolesław Pobożny, stryj Przemysła II. Połączone siły pomorsko - wielkopolskie odzyskały Gdańsk i wyparły Brandenburczyków z Pomorza Gdańskiego.
Ciągłe zagrożenie ze strony Brandenburgii spowodowała zawarcie przez Bolesława Pobożnego i Przemysła II układu z księciem zachodniopomorskim Barnimem o wzajemnej pomocy w razie wojny z Brandenburgią.
Zawarty układ został dodatkowo wzmocniony małżeństwem Przemysła II z wnuczką i wychowanicą księcia Barnima. Jak czytamy w Kronice wielkopolskiej książę Przemysł po oblubienicę udał się na Pomorze. Gdy ją ujrzał, spodobała mu się tak bardzo, że jeszcze w mieście Szczecinie pojął ją za żonę. Miał wtedy ukończone szesnaście lat.
Po ślubie Przemysł wrócił do Wielkopolski, gdzie wraz Bolesławem Pobożnym, swoim stryjem przygotowali uroczysty wjazd księżnej do Poznania. Zawarty sojusz z Pomorzem Zachodnim przeciwko Brandenburgii spowodował w 1274 roku wyprawę odwetową margrabiów niemieckich. Napastnicy bez przeszkód dotarli do Poznania, który spalili nie zdobywając zamku. W pośpiechu zorganizowane rycerstwo wielkopolskie wyparło Brandenburczyków.
W 1273 roku Przemysł II stał się samodzielnym księciem poznańskim. Niewiele wiadomo o samodzielnych rządach Przemysła II w dzielnicy poznańskiej. Z okresu 1273–1279 znane są zaledwie cztery dokumenty księcia, w tym dwa wydane wspólnie ze stryjem Bolesławem Pobożnym.
W kwietniu 1279 roku w Kaliszu zmarł Bolesław Pobożny, stryj Przemysła II. Nie pozostawił męskiego następcy. Całość swojego dziedzictwa przekazał swojemu bratankowi, Przemysłowi II i prośbę o opiekę nad żoną Jolantą Heleną oraz nad dwiema córkami Jadwigą i Anną. Tak więc Przemysł II został władcą całej Wielkopolski. Połączenie Wielkopolski w jedno księstwo odbyło się bez żadnych przeszkód. W latach 1279 do 1281 Księstwo Wielkopolskie pod rządami Przemysła II miało dość przyjazne stosunki ze wszystkimi sąsiadami.
Dnia 15 lutego 1282 roku w Kępnie doszło do zawarcia układu politycznego, na mocy którego książę Pomorza Gdańskiego Mściwoj II uczynił Przemysła II swoim następcą. Według niektórych historyków Mściwój II przekazał Pomorze Gdańskie we władanie Przemysła II. Formalnym księciem pomorskim został książę Przemysł II, który na czas życia Mściwoja II przekazał mu swoje prawa do księstwa. Umowa Mściwoja II i Przemysła II dotycząca Pomorza Gdańskiego została zaakceptowana przez elity wielkopolskie i pomorskie dnia 13 lub 15 września 1284 roku na zjeździe w Nakle.
W 1283 roku w miesiącu grudniu zmarła nagle pierwsza żona Przemysła II, Ludgarda. Nagła śmierć i brak żałoby ze strony Przemysła rzuciły na niego podejrzenie, iż to on sam przyczynił się do jej zgonu. Jan Długosz pisał: „…pieśń między ludem jeszcze za naszych czasów śpiewana świadczyła, jako księżna przeczuwając, że ją mąż zgładzić myśli ze świata, błagała go ze łzami i zaklinała, żeby niewieście i małżonce swej nie odbierał życia, ale pomny na Boga i na uczciwość tak książęcą, jako i małżeńską, pozwolił jej wrócić do ojczystego domu choć w jednej koszuli (…). Mniemał Przemysław, że skryta jego zbrodnia, o której niewiele wiedziało osób, w wiecznym utonie milczeniu. Bóg jednak zrządził inaczej; morderca bowiem słyszał swoją hańbę wyśpiewywaną w pieśni, która, jak wiadomo, doszła aż do naszych czasów i za wieku dzisiejszego na widowiskach publicznych powtarzaną bywa.„
Tych podejrzeń ludu nie potwierdzają jednak żadne dokumenty z tego okresu. Istnieje prawdopodobieństwo, że dla ówczesnych ludzi nagła śmierć księżnej wzbudziła podejrzenie o morderstwo. Obecnie wśród historyków zdaje się przeważać teza o całkowitej niewinności Przemysła.
W 1284 roku Przemysł II zaangażował się po stronie Danii w konflikt zbrojny między Danią i Brandenburgią z Pomorzem Zachodnim i Rugią. To zaangażowanie nie przyniosło Wielkopolsce żadnych korzyści.
W tym samym roku dnia 28 września spłonął Kalisz, ale zamek pozostał cały. Ówczesny gospodarz Kalisza, Sędziwój Zaremba zajął zamek, aby go przekazać Henrykowi Probusowi, księciu wrocławskiemu, pretendentowi do korony Polski. Przemysł II zareagował prawie natychmiast. Obległ zamek. Oblężenie trwało długo i dopiero po pertraktacjach z obrońcami książę odzyskał zamek w zamian za oddanie księciu wrocławskiemu zamku w Ołoboku. Czy zdrada Sędziwoja to odosobniony przypadek, czy realizacja spisku? Do dziś nie znamy na to pytanie odpowiedzi. Wiadomo, że ród Zarembów nadal zachował piastowane urzędy. W 1285 roku zostali uwięzieni Sędziwój i wojewoda poznański Beniamin. Sądził ich książę pomorski Mściwój II i potraktował ich bardzo łagodnie. Na podstawie wyroku obaj utracili tylko sprawowane urzędy i część majątku.
Przemysł II dopiero w roku 1285 ożenił się po raz drugi z Ryksą, córką zdetronizowanego króla Szwecji Waldemara i Zofii, córki króla Danii Eryka IV.
Rycerstwo wielkopolskie dnia 14 czerwca 1287 roku, bez wiedzy księcia zaskoczyło śląską załogę w Ołoboku, zdobyło zamek i przyłączyło na powrót do Wielkopolski. W tym samym czasie Przemysław II odzyskał również ziemię wieluńską.
W tym samym roku 1287 dnia 23 listopada doszło do spotkania w Słupsku książąt: Bogusława IV, księcia zachodniopomorskiego, Mściwoja II, księcia gdańskiego oraz Przemysła II, księcia wielkopolskiego. Zawarto wówczas przymierze skierowane przeciwko każdemu przeciwnikowi, a szczególnie przeciwko Brandenburgii i przeciwko władcy rugijskiemu Wisławowi II.
Dnia 1 września 1288 roku urodziła się księciu córka, której nadano imię po matce również Ryksa. Córka Przemysła, Ryksa to późniejsza żona Wacława II, króla Czech i Polski, a po śmierci Wacława, wyszła za Rudolfa III Habsburga. Druga żona Przemysła II musiała po narodzinach córki umrzeć, bo dnia 13 kwietnia 1293 roku książę ożenił się z Małgorzatą brandenburską.
Po śmierci Leszka Czarnego 30 września 1288 roku doszło do konfliktu między pretendentami do tronu krakowskiemu. Rycerstwo krakowskie opowiedziało się za księciem płockim Bolesławem II. Natomiast rycerstwo sandomierskie poparło jego brata Konrada II a mieszczaństwo opowiedziało się za księciem wrocławskim Henrykiem IV Probusem.
Na początku 1289 roku do Krakowa wkroczyły oddziały śląskie pod dowództwem książąt Bolka opolskiego i Przemka, księcia ścinawskiego. Przeciwko zawiązała się koalicja złożona z księcia płockiego Bolesława II, księcia brzeskiego Władysława Łokietka i księcia łęczyckiego Kazimierza II. Do koalicji przyłączył się również Przemysł II książę wielkopolski.
Książęta śląscy zdając sobie sprawę, że nie dysponują siłami zdolnymi do pokonania koalicji wielkopolsko-kujawsko-mazowieckiej i postanowili wycofać się na Śląsk, aby zgromadzić większe siły. Za wycofującymi się oddziałami śląskimi udały się oddziały koalicji i pod Siewierzem 26 lutego 1289 roku doszło do bitwy zakończonej zwycięstwem sprzymierzeńców. W bitwie zginął Przemko, książę ścinawski a Bolko opolski dostał się do niewoli. Po bitwie Przemysł II wycofał swoje oddziały i zawarł z Henrykiem Probusem rozejm.
We Wrocławiu dnia 23 czerwca 1290 roku zmarł, prawdopodobnie otruty, książę wrocławski i krakowski Henryk IV Probus. W testamencie przekazał księstwo wrocławski Henrykowi III a księstwa krakowskie i sandomierskie księciu wielkopolskiemu Przemysłowi II. Nie wiadomo dokładnie kiedy Przemysł II udał się do Krakowa w celu objęcia władzy. Wiadomo, że w czerwcu 1290 roku wydał dokument w Krakowie.
Stolicę Małopolski opuścił Przemysł między 12 września a 23 października 1290 roku. Opuszczając Wawel, zabrał ze sobą insygnia koronacyjne przechowywane dotąd w skarbcu katedralnym od czasów Bolesława Śmiałego. Można domniemywać, że już wtedy planował koronację królewską.
W tym czasie z pretensjami do Małopolski wystąpił książę czeski Wacław II. Wacław II powoływał się na darowiźnie jego ciotki Gryfiny, wdowy po Leszku Czarnym, oraz nadanie króla niemieckiego Rudolfa I. W myśl polskiego prawa oba dokumenty nie miały żadnych podstaw. Mimo to kandydatura Wacława została przez Małopolan przyjęta.
Przemysław II stanął przed wyborem konfrontacji zbrojnej albo rozmów politycznych. Prawdopodobnie na zjeździe w Gnieźnie 14 października 1290 roku, w obecności biskupów i księcia pomorskiego Mszczuja II zrzekł się praw do Małopolski za odszkodowaniem pieniężnym. W drugiej połowie kwietnia 1291 roku oddziały czeskie pod dowództwem bamberskiego Arnolda zajęły Wawel.
W Kaliszu w styczniu 1293 roku doszło prawdopodobnie do zawarcia koalicji antyczeskiej, w skład której wchodzili Przemysł II, Władysław Łokietek i Kazimierz, książę łęczycki. Uczestnicy koalicji zobowiązali się wzajemnie do pomocy. Przemysł II uznał Władysława Łokietka swoim następcą w Wielkopolsce na wypadek niedoczekania męskiego następcy.
25 grudnia 1294 roku w Gdańsku umiera Mściwój II, książę Pomorza Gdańskiego. Przemysł II odziedziczył Pomorze Gdańskie i zjednoczył je z Wielkopolską. Przemysł II stał się najsilniejszym wśród Piastów. Pozwoliło mu to na podjęcie idei odbudowy uniwersalnego Królestwa Polskiego i dało podstawy do starania się w Rzymie o koronę królewską. Głównym inspiratorem i orędownikiem tej idei był arcybiskup Jakub Świnka, który 26 czerwca 1295 roku osobiście wraz z biskupami: lubuskim Konradem, poznańskim Janem Gerbiczem, włocławskim Wisławem i płockim Gedko koronował Przemysła II na króla Polski. Z polskiego episkopatu na uroczystość nie przybyli wyłącznie biskupi: wrocławski Jan Romka i krakowski Jan Muskata, którzy, mimo że nie było to konieczne, przysłali swoją zgodę na koronację. Koronacja ta, mimo że terytorium, którym władał Przemysł, ograniczało się do dwóch dzielnic, odrodziła po ponad dwustu latach ideę Królestwa Polskiego. Przemysł II zaczął używać pieczęci majestatycznej z orłem, co Długosz podkreślił w swoich Rocznikach, pisząc: On pierwszy zwrócił Polakom godła ich zwycięskie
Przemysł II kontrolował tylko Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. Nie uznawali jego zwierzchności książęta Śląska, Kujaw i Mazowsza. Natomiast Małopolska znajdowała się w rękach króla Czech Wacława II. Koronacja
Przemysła II na króla zaniepokoiła władców Brandenburgii i część możnych z Wielkopolski. Po siedmiu miesiącach panowania został zamordowany przez Brandenburczyków przy wydatnej pomocy Zarembów i Nałęczów
Święta Bożego Narodzenia spędził król w Gnieźnie, gdzie spotkał się z Władysławem Łokietkiem, ale o czym mówili nie wiemy.
Możemy przypuszczać, że tymi rozmowami i koronacją mogli być zaniepokojeni Brandenburczycy. Ostatnie dni karnawału 1296 roku król spędził w Rogoźnie nad rzeką Wełną. Miejscowość nie była obwarowana. Nie nadawała się do zapewnienia bezpieczeństwa królowi. Oddział składający się z kilkudziesięciu ludzi przeszedł Narew po lodzie i wczesnym rankiem 8 lutego 1296 roku zaskoczył pogrążoną we śnie straż przyboczną króla. Mimo zorganizowania obrony napastnicy porwali ranionego kilkakrotnie króla. Niestety król nie mógł się utrzymać w siodle i napastnicy postanowili go dobić i zostawić przy drodze. Ciało króla zostało znalezione przez ścigających zabójców, polskich rycerzy. Zabójcy nigdy nie zostali złapani. Pochowano króla w katedrze poznańskiej obok jego drugiej żony Ryksy.
Królestwo Przemysła II było bardzo krótkotrwałą efemerydą, ale skutki odnowienia idei były trwałe. Zamordowany król przeszedł do tradycji i legendy jako symbol zjednoczenia. Spadek po nim dotyczył nie tylko ziem, ale również korony i praw do niej.
Posądzenie margrabiów o zorganizowanie zbrodni wywołało ostre nastroje antyniemieckie. Śmierć Przemysła utorowała drogę do Wielkopolski Władysławowi Łokietkowi. Latem 1296 roku objął on władzę w Wielkopolsce i na Pomorzu.
English
