Zobacz drzewo genealogiczne Piastów

Bolesław Śmiały

Urodzony około 1041/1042 jako najstarszy syn Kazimierza I Odnowiciela i Dobroniegi Marii, córki Włodzimierza I Wielkiego, Wielkiego księcia kijowskiego. Imię otrzymał na cześć swego pradziada Bolesława Chrobrego. Zmarł 2 lub 3 kwietnia 1081 lub 1082 roku. Był księciem Polski od 1058 roku a od 1076 roku królem Polski.

Po śmierci swojego ojca Kazimierza Odnowiciela w listopadzie 1058 roku przejął władze w Polsce. W chwili objęcia władzy miał lat 16 a jego młodsi bracia: Władysław Herman – 15 lat, Mieszko 13 lat(zmarł w 1065r) i Otto urodzony w 1046 roku zmarł jako dwuletnie dziecko w 1048 r. Niektórzy historycy wysuwają hipotezę, że Władysław i Mieszko otrzymali swoje dzielnice przydzielone przez ich ojca Kazimierza Odnowiciela. Są to jednak tylko hipotezy nie mające potwierdzenia w istniejących dokumentach z tego okresu.

Kazimierz Odnowiciel pozostawił Polskę , w której granicach znalazły się prawie wszystkie najważniejsze ziemie polskie: Małopolska, Wielkopolska, Śląsk, z którego niestety władcy musieli płacić daninę książętom czeskim, ziemia sieradzko –łęczycka i Mazowsze oraz Pomorze Gdańskie, które od 1047 roku było obszarem trybutarnym, to znaczy zobowiązane do płacenia daniny oraz do udzielania pomocy zbrojnej. Przejęcie władzy przez Bolesława w 1058 roku przebiegało raczej bez żadnych wstrząsów i oporów tak ze strony możnych jak i pozostałych pretendentów do objęcia rządów w kraju. Mógł Bolesław w pierwszych latach swych rządów skupić się na sprawach polityki zewnętrznej.

Najważniejszym problemem było odzyskanie pełnej suwerenności kraju. Własne siły, na które mógł liczyć Bolesław były zbyt małe i dlatego należało szukać sprzymierzeńców wśród krajów również zainteresowanych podobnymi problemami i których siły w połączeniu z polskimi stanowiłyby skuteczną przeciwwagę dla cesarstwa niemieckiego i księstwa czeskiego. Pierwszą taką okazją były Węgry, gdzie doszło do konfliktu między panującym Andrzejem I i jego bratem Belą, który władał trzecią częścią kraju i miał gwarancję korony po śmierci Andrzeja. Andrzejowi urodził się jednak syn Salomon i to jemu ojciec zapewnił koronę. Przeciw temu wystąpił Bela i i część możnych węgierskich. Andrzej otrzymał jednak pomoc od króla niemieckiego Henryka IV i Bela musiał opuścić kraj. Udał się do Polski szukać na dworze Bolesława wsparcia ewentualnej pomocy zbrojnej przeciwko przeciwnikom. Dzięki pomocy od Bolesława Bela wrócił na Węgry wzmocniony trzema hufcami polskimi i w walnej bitwie pokonał Andrzeja mimo, iż pomagały mu dość znaczne posiłki niemieckie. Na południu Bolesław zyskał sprzymierzeńca w osobie króla węgierskiego.

Cesarz Henryk IV nie zaakceptował sytuacji na Węgrzech i we wrześniu 1063 roku zebrał dużą armię i ruszył na Węgry. Nim doszło do walnej bitwy król Bela zmarł a jego syn Gejza był zbyt młody by stawić opór i uciekł do Polski.
Bolesław nie wziął udziału w wojnie na Węgrzech ze względu na atak Pomorzan na północy państwa. Bolesław wyruszył na północ by odeprzeć atak. Bolesław, co prawda odniósł zwycięstwo ale stracił okazję do wprowadzenia Gejzy na tron węgierski. Udało się to dopiero w 1074 roku. Wówczas Henryk IV nie mógł interweniować i Gejza po pokonaniu króla Salomona został koronowany na króla Węgier. W trzy lata później (1077 rok) król Gejza umiera a na tronie zasiada jego brat Władysław dzięki wsparciu wojskowym udzielonym przez Bolesława.

W Czechach po śmierci księcia Spitygniewa (1061 r.) władzę przejął jego brat książę morawski Wratysław, który od razu uznał się za wasala Henryka IV. Doszło do konfliktu między Wratysławem a jego młodszym bratem Jaromirem, który odmówił wyboru kariery duchownej i zażądał udziału w spadku. Wiosną 1061 roku, kiedy próbowano go przymusić do przyjęcia święceń na diakona, zebrał grupę wiernych towarzyszy i uszedł do Polski. W tym samym roku po ucieczce Jaromira doszło do zaskakującego ślubu księcia Wratysława z siostrą Bolesława Śmiałego Świętosławą (po czesku Swatawa). Wydarzenie to było na rękę Wratysława. Nie musiał się obawiać, że Bolesław upomni się o spadek dla Jaromira. Natomiast, tym ślubem, Bolesław zneutralizował Wratysława jako sojusznika Niemiec. Ważne dla Bolesława było to, że na południu Polski nie miał na razie wrogich sąsiadów a odwrotnie w razie zagrożenia mógł liczyć na ich pomoc.

W 1070 i na początku 1071 roku wybuchł nowy konflikt z Czechami. Konflikt ten przerodził się wkrótce w starcia zbrojne. Stroną atakującą był prawdopodobnie Bolesław, bo Wratysław słał skargi do cesarza Henryka IV na polskiego księcia o napady na czeskie granice. Jesienią 1071 roku Cesarz Henryk IV wezwał obie strony do Miśni. Wyrok cesarski zobowiązywał obie strony do zaprzestania wojny i żeby zadowolili się „swoimi granicami”.

Osobiste stawienie się Bolesława w Miśni dowodzi tego, że stosunki polsko niemieckie były przynajmniej poprawne. Bolesław, zjazd miśnieński wykorzystał do nawiązania kontaktów z opozycją antyhenrykowską, w tym z biskupem miśnieńskim Bennonem.

Przełom w stosunkach polsko niemieckich nastąpił już w 1072 roku, w kilka miesięcy po spotkaniu w Miśni. Bolesław zaatakował Czechy, zrywając tym samym zależność wasalską od cesarstwa. Ten moment można uważać o odzyskaniu rzeczywistej suwerenności politycznej. Polska stała się jednym z głównych przeciwników cesarstwa w Europie środkowo-wschodniej.

Reakcja Henryka IV była błyskawiczna. Niemcy, mimo że były rozdarte walkami wewnętrznymi ustami cesarza dnia 19 maja 1073 roku ogłosiły wielką wyprawę do Polski. Wojska miały się zebrać 22 sierpnia w miejscowości Hersfeld w Saksonii. Wyprawa ta jednak nie doszła do skutku a to za przyczyną buntu Sasów. Wybuch powstania saskiego był prawdopodobnie uzgodniony między dworem saskim, Bolesławem i Gejzą. Do tajnego porozumienia polsko-saskiego dołączyli również Wieleci. W tej sytuacji zgromadzeni w Hersfeldzie książęta niemieccy zaproponowali powrót do domów w celu lepszego przygotowania się do wojny.

W 1068 roku na Rusi pozbawiony władzy został książę Izjasław spokrewniony z Bolesławem. Władzę w Kijowie przejął jego stryj Wszesław. Izjasław uszedł do Polski po pomoc w odzyskaniu władzy. Bolesław i jego dwór postanowili wyprawić się na Ruś aby przywrócić władzę Izjasłowowi w Kijowie. Po starannych przygotowaniach, wiosną 1069 roku ruszył Bolesław Śmiały, starym szlakiem Chrobrego, na Ruś. Wszesław przerażony uciekł do swojej dzielnicy połockiej. Drugiego maja 1068 roku Bolesław Śmiały wkroczył do Kijowa , uderzając w symbolicznym geście mieczem w Złote Wrota miasta.

Wyprawa kijowska osiągnęła swój cel. Izjasław został wprowadzony na tron wielkoksiążęcy i zaakceptowany przez Rusinów. Wojska polskie odpoczywały w zamkach i miastach ruskich i w końcu lata Bolesław ruszył w drogę powrotną do kraju. Prawdopodobnie wioząc ze sobą ogromne bogactwa i łupy.

W trzy lata później sytuacja w Kijowie znów stała się skomplikowana. W marcu 1073 roku wielki książe kijowski Izjasław został zrzucony z tronu przez braci Światosława i Wszewołoda. Izasław znów udał się o pomoc do Bolesława. Tym razem Bolesław nie mógł mu udzielić pomocy, bo sam spodziewał się agresji ze strony Niemiec i Czech. Przeciwnie w 1074 roku między Bolesławem i Światosławem doszło do zawarcia układu, na mocy którego Ruś zobowiązała się udzielić pomocy Bolesławowi w razie wojny z Niemcami i Czechami a Izjasław musiał opuścić Polskę i wywędrował do Niemiec. Dopiero po śmierci księcia Światosława, gdy władzę w Kijowie przejął wrogo nastawiony do króla Bolesława Śmiałego Wszewołod, ruszyła polska wyprawa do Kijowa. Dnia 15 lipca 1077roku Izjasław po raz trzeci zasiadł na tronie wielkoksiążęcym w Kijowie. Wynikiem wyprawy kijowskiej był powrót Grodów Czerwieńskich do Polski, które od 46 lat były w granicach księstwa kijowskiego.

W 1069 roku, jak opisuje to kronikarz normandzki Orderyk Vitalis, król duński Swen Estrydsen, przygotowując wyprawę na Anglię, wezwał oddziały posiłkowe spośród okolicznych państw i Polaków wymienił na pierwszym miejscu. Była to wyprawa morska, to prawdopodobnie wzięli w niej udział pomorscy żeglarze z Pomorza Gdańskiego, związanego z Polską stosunkiem trybutarnym i dlatego autor tej wiadomości uznał Pomorze Gdańskie za część państwa polskiego. Oczywiście udział Pomorzan w tej wyprawie odbył się za zgodą ówczesnego władcy Polski. Wiadomość ta dowodzi szerokiego zasięgu politycznych zainteresowań Bolesława Śmiałego.

Po ojcu Kazimierzu Odnowicielu pozostało wiele do zrobienia przy odbudowie struktur kościelnych w Polsce. Podczas zaburzeń w latach trzydziestych duża liczba kościołów uległa zniszczeniu a wielu kapłanów zginęło lub zbiegło. W Wielkopolsce i Małopolsce największych zniszczeń dokonał najazd czeskiego księcia. Wskutek tego najazdu doszczętnie zostało zniszczonych i zrabowanych wiele kościołów. Zniszczona została katedra gnieźnieńska. Bolesław .doprowadził do odnowienia arcybiskupstwa w Gnieźnie, rozpoczął odbudowę tamtejszej archikatedry oraz utworzył nowe biskupstwo w Płocku. Wspierał fundacje klasztorne w Tyńcu, Mogilnie, Lubiniu, Płocku i Wrocławiu.

Konsekracja katedry w Gnieźnie nastąpiła w 1064 roku, a metropolia gnieźnieńska zaczęła funkcjonować dopiero od 1075 roku, prawdopodobnie pod rządami arcybiskupa Bogumiła. W 1076 roku doszło do zaostrzenia konfliktu o inwestyturę między cesarzem Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII. Papież ekskomunikował Henryka IV. Bolesław Śmiały wykorzystał trudną sytuację cesarza i 25 grudnia (w Boże Narodzenie) koronował się na króla prawdopodobnie za pozwoleniem papieża. Uroczystości koronacyjne odbyły się w Katedrze gnieźnieńskiej. Koronacji dokonał arcybiskup Bogumił w obecności pięciu biskupów i legatów papieskich. Bolesław dopełnił aktu koronacji.

Spotkała się ona ze sprzeciwem obozu cesarskiego, ponieważ oznaczała pełną suwerenność państwa polskiego, a z samego Bolesława czyniła pomazańca bożego.

Koronacja Bolesława Śmiałego na króla Polski była konsekwencją osiągniętych sukcesów politycznych i militarnych. Uzyskanej niezależności państwowej od cesarstwa nadawała moc prawną podnosząc Polskę do rangi królestwa. Korona Śmiałego umocniła międzynarodowy autorytet Polski i samego króla stawiając go w rzędzie najprzedniejszych władców w ówczesnej Europie. Należy dodać, że na następną koronację Polska musiała czekać aż 219 lat. Była to koronacja Przemysława II księcia wielkopolskiego. Można powiedzieć, że koronacja Bolesława Śmiałego była bardzo ważnym ogniwem łączącym pamięć o koronach Bolesława Chrobrego i Mieszka II z koroną Przemysława II.

Interwencja w sprawie Izasława trwała dość długo i pociągnęła za sobą tragiczne dla Bolesława i dla Polski. W kraju narastało niezadowolenie możnych. Zagraniczne wyprawy (Czechy, Węgry i dwa razy Ruś) powodowały nagromadzenie się wielu pilnych nie rozwiązanych spraw. Bolesław rządził zdecydowanie, ponieważ miał na celu centralizację władzy, co nie podobało się możnym. Niezadowolenie stało się prawdopodobnie przyczyną zawiązania antykrólewskiego buntu, na czele którego miał sta biskup ze Szczepanowa, Stanisław. Celem spiskowców było obalenie Bolesława i powołanie na tron krakowski jego młodszego brata, Władysława Hermana. Według kronikarza Wincentego Kadłubka król Bolesław niezwykle okrutnie ukarał zony swoich rycerzy, które zdradziły swoich mężów podczas ich pobytu na wyprawie kijowskiej. Zaniepokojeni rycerze mieli opuścić króla podczas wyprawy i pośpieszyli do domu. Bolesław nakazał kobietom karmić własną piersią szczenięta zamiast dzieci.

Biskup krakowski Stanisław miał stanąć w ich obronie i zagroził królowi, że rzuci na niego klątwę. Natomiast Gall Anonim, żyjący na dworze księcia Bolesława Krzywoustego w około 30 lat po tych wydarzeniach, napisał, że biskup dopuścił się zdrady. Biskup Stanisław przeciwstawił się woli króla, czego król, jako jego zwierzchnik nie mógł tolerować. Gall Anonim pisze: „Jak zaś doszło do wypędzenia króla Bolesława z Polski długo byłoby o tym mówić, tyle wszakże można powiedzieć, że będąc sam pomazańcem (Bożym)nie powinien był (drugiego) pomazańca za żaden grzech karać cieleśnie. Wiele mu to bowiem zaszkodziło, gdy przeciw grzechowi grzech zastosował i za zdradę wydał biskupa na obcięcie członków. My zaś ani nie usprawiedliwiamy biskupa – zdrajcy, ani nie zalecamy króla, który tak szpetnie dochodził swych praw.”

Prawdopodobnie nigdy się nie dowiemy całej prawdy o przyczynach wygnania Bolesława Śmiałego. Przyczyną, która spowodowała ucieczkę króla Bolesława na Węgry, była zapewne opozycja możnych, którą do działania zachęcił konflikt biskupa z królem. Gdyby król cieszył się jakimś poparciem możnych, to nawet śmierć biskupa nie mogła spowodować wygnania króla.
/ Król Bolesław szukał schronienia dla siebie, żony i syna Mieszka, na Węgrzech, na dworze u swojego sprzymierzeńca króla Władysława . Zmarł dnia 2 lub 3 kwietnia 1081 lub 1082 roku. Istnieją przesłanki, że został zamordowany.

W 1086 roku, na zaproszenie Władysława Hermana, powrócił do kraju syn Bolesława Mieszko. Książe Mieszko zmarł trzy lata później w wieku 20 lat. Wczesna śmierć księcia spowodowała, że wielu podejrzewało, że i on również padł ofiarą morderstwa.

Roman Grzybowski